Πότε το παιδί αντιλαμβάνεται για πρώτη φορά τα συναισθήματά του; Η επιστήμη απαντά

Υπάρχει μια στιγμή που κοιτάς το παιδί σου να θυμώνει, να κλαίει ή να γελάει και αναρωτιέσαι αν καταλαβαίνει πραγματικά τι του συμβαίνει ή αν απλώς το ζει σαν καταιγίδα χωρίς όνομα. Η αλήθεια είναι πως τα συναισθήματα δεν εμφανίζονται ξαφνικά με λεζάντα και επεξήγηση. Δεν είναι κουμπί που πατιέται ούτε μάθημα που «διδάσκεται» μια συγκεκριμένη μέρα. Η επιστήμη όμως δείχνει ότι υπάρχει ένα ηλικιακό παράθυρο όπου κάτι αλλάζει ουσιαστικά στον τρόπο που το παιδί καταλαβαίνει τον εσωτερικό του κόσμο. Και αυτό το κάτι εξηγεί πολλά από όσα βλέπεις καθημερινά.

Πριν τα 5, τα συναισθήματα φαίνονται στο πρόσωπο

Στα πρώτα χρόνια της ζωής του, το παιδί νιώθει έντονα αλλά δεν κατανοεί τι ακριβώς νιώθει. Η χαρά, ο φόβος, ο θυμός υπάρχουν, αλλά λειτουργούν περισσότερο σαν σήματα σώματος και εικόνας. Το παιδί «διαβάζει» τα συναισθήματα κυρίως από τα πρόσωπα, από τον τόνο της φωνής, από τη στάση του σώματος. Αν χαμογελάς, όλα καλά. Αν συνοφρυώνεσαι, κάτι δεν πάει καλά. Δεν υπάρχει ακόμα εσωτερική αφήγηση τύπου «είμαι απογοητευμένος γιατί…». Γι’ αυτό και συχνά σου φαίνεται υπερβολική η αντίδρασή του. Δεν είναι δράμα, είναι έλλειψη εργαλείων. Το παιδί δεν έχει ακόμη το νοητικό υπόβαθρο για να βάλει λέξεις και έννοιες σε αυτό που του συμβαίνει.

Από τα 5 έως τα 10, ο εγκέφαλος αλλάζει πίστα

Κάπου ανάμεσα στα 5 και τα 10 χρόνια, σύμφωνα με σύγχρονες μελέτες της νευροεπιστήμης, συμβαίνει μια βαθιά γνωστική αλλαγή. Το παιδί αρχίζει να συνδέει το συναίσθημα με τη σκέψη και τη γλώσσα. Δεν βλέπει απλώς ένα θυμωμένο πρόσωπο, αρχίζει να καταλαβαίνει τι σημαίνει θυμός, πότε εμφανίζεται, τι τον προκαλεί. Μαθαίνει ότι μπορεί να νιώθει περισσότερα από ένα πράγματα μαζί και ότι τα συναισθήματα δεν είναι όλα ίδια. Εκεί γεννιούνται οι πρώτες λεπτές διακρίσεις, όπως η διαφορά ανάμεσα στη λύπη και την απογοήτευση ή ανάμεσα στον φόβο και την ανασφάλεια. Αυτό δεν γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη, είναι μια διαδικασία που χτίζεται με εμπειρίες, συζητήσεις και παρατήρηση.

Πώς περνά από το βλέπω στο καταλαβαίνω

Οι επιστήμονες περιγράφουν αυτή την εξέλιξη σαν μια μετάβαση από την καθαρή αντίληψη στην εννοιολογική κατανόηση. Στην αρχή, το παιδί βασίζεται σε ό,τι βλέπει. Στη συνέχεια, αρχίζει να χρησιμοποιεί έννοιες, λέξεις και νοήματα. Το συναίσθημα παύει να είναι απλώς μια αντίδραση και γίνεται εμπειρία που μπορεί να εξηγηθεί. Αυτό έχει τεράστια σημασία για τις σχέσεις του, γιατί τότε αρχίζει να καταλαβαίνει καλύτερα και τους άλλους. Δεν είναι ότι πριν δεν ένιωθε ενσυναίσθηση, απλώς τώρα μπορεί να τη σκεφτεί. Και κάπου εδώ ξεκινά και η πραγματική συναισθηματική εκπαίδευση, όχι με διαλέξεις αλλά με καθημερινά μικρά παραδείγματα.

Ο ρόλος σου μέσα σε όλα αυτά δεν είναι να «διδάξεις» συναισθήματα σαν σχολικό μάθημα. Είναι να τα ονοματίζεις, να τα χωράς και να τα αντέχεις. Όταν μιλάς για το πώς νιώθεις εσύ, όταν ρωτάς αντί να κρίνεις, όταν δίνεις λέξεις αντί για ετικέτες, βοηθάς το παιδί να χτίσει έναν εσωτερικό χάρτη. Και αυτός ο χάρτης δεν το μαθαίνει απλώς να νιώθει, το μαθαίνει να καταλαβαίνει τον εαυτό του. Κάτι που, αν το σκεφτείς, πολλοί ενήλικες ακόμα παλεύουμε να κατακτήσουμε.

Κεντρική εικόνα και εικόνα άρθρου: iStock