Σεξουαλική παρενόχληση: Η ψυχολόγος Μαρίνα Μόσχα γράφει για όλα αυτά που μας απασχολούν αυτές τις μέρες

Η ψυχολόγος Μαρίνα Μόσχα γράφει για τη σεξουαλική παρενόχληση. Για όλα αυτά τα σκληρά και τα δύσκολα που ακούμε, ζούμε αυτές τις μέρες. Για τα θύματα και την ψυχική τους δύναμη. Για τους θύτες και την κατάχρηση εξουσίας τους. Για το “όχι” που σημαίνει “όχι”. Για το τραύμα που παραμένει ανοιχτό αν δεν ειπωθεί. Το θέμα είναι σοβαρό, πολύ σοβαρό, και δεν θα μπορούσαμε παρά να ζητήσουμε από μία ειδικό να μας μιλήσει για αυτό. Ο λόγος στην κ.Μόσχα…

“Μα γιατί τώρα; Τι έγινε και αποφάσισε να μιλήσει μετά από τόσα χρόνια;” ακούμε συχνά γύρω μας για τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης ή και κακοποίησης. Μία απορία που υπάρχει στο μυαλό κάποιων που “δεν γνωρίζουν”, δεν κατανοούν πώς νιώθει ένας άνθρωπος στο ρόλο του θύματος, είτε είναι γυναίκα, είτε είναι άνδρας -όπου πολλές φορές είναι και πολύ πιο δύσκολο να μιλήσει για το τι του έχει συμβεί…

Τι ωθεί έναν άνθρωπο στο να παρενοχλήσει τους άλλους;
Τα τελευταία χρόνια γίνεται αρκετός λόγος για τον σχολικό εκφοβισμό (bullying) στα σχολεία ή τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό (cyberbullying) μέσα από το διαδίκτυο. Για το πώς λειτουργεί ο θύτης, οι θεατές, το θύμα, πως γίνεται το ηλεκτρονικό “ψάρεμα”. Πολλοί γονείς ανησυχούν για τα παιδιά τους -και καλά κάνουν- προσπαθώντας να τα προστατέψουν. Και λογικό, καθώς η σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση μπορεί να συμβεί …παντού! Μάλιστα γνωρίζουμε πως όσον αφορά στα παιδιά, ο θύτης προέρχεται από το πολύ στενό οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον του παιδιού και συνήθως βρίσκεται μέσα στο σπίτι.
Μόνο που η παρενόχληση έχει πολλές μορφές και αναφέρεται και σε διάφορες ηλικίες, γίνεται σε πολλούς χώρους, όπως ο χώρος του αθλητισμού και ο εργασιακός, όπου άρχισαν τα στόματα να ανοίγουν και να μιλάνε, “ξερνώντας” όλο αυτό που είχαν καταπιεί τόσα χρόνια, προκαλώντας πόνο και “βαρυστομαχιά”, δημιουργώντας τραύματα, αυτό-αμφιβολίες, ψυχικό πόνο.

Γιατί συμβαίνει;
Η σεξουαλική παρενόχληση έχει να κάνει με οποιαδήποτε ανεπιθύμητη συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα, σε οποιοδήποτε πλαίσιο και έχει πολλές μορφές: λεκτική, εξωλεκτική, σωματική. Ο θύτης προσβάλλει το θύμα και την αξιοπρέπειά του, δημιουργώντας φόβο, υποτιμώντας, εκφοβίζοντας, εξευτελίζοντας, ώστε να πετύχει το στόχο του.

Πολλοί πιστεύουν πως πρέπει να υπάρξει σωματική επαφή. Και όμως, παρενόχληση είναι οποιαδήποτε συμπεριφορά προσβάλλει την αξιοπρέπεια ενός ατόμου, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, κουλτούρας και θέσης.

Ανάλογα το χώρο όπου γίνεται, υπάρχουν και διαφορετικοί λόγοι. Αν επικεντρωθούμε στα γεγονότα των ημερών, στον εργασιακό χώρο δηλαδή, η παρενόχληση έχει να κάνει περισσότερο με την εξουσία. Όσο μεγαλύτερη εξουσία έχει κάποιος, τόσο περισσότερο νιώθει πως μπορεί να απλώσει τα πλοκάμια του και να την ασκήσει σε άτομα που θεωρεί “υποδεέστερα”, σε άτομα που νιώθει πως είναι “κάτω από αυτόν”. Συνήθως η ταπείνωση και ο εξευτελισμός είναι τρόποι επιβολής της “δύναμης”, φοβίζοντας τα θύματά του και προσπαθώντας να τους δείξει πως αν δεν υποκύψουν, θα τιμωρηθούν ανάλογα, π.χ. θα χάσουν τη δουλειά τους, θα τα διασύρει, κλπ.

Οι λόγοι που ένας άνθρωπος μπορεί να γίνει θύτης είναι πολλοί και δεν θα εστιάσουμε σε αυτούς τώρα. Αυτό που χρειάζεται να κρατήσουμε στο μυαλό μας όμως, είναι πως τελικά δεν είναι και τόσο δύσκολο κάποιος να ξεπεράσει τα όρια, όταν δεν έχει μάθει να οριοθετεί τον εαυτό του ή τον “μεθάει” η εξουσία πιστεύοντας πως είναι ένας μικρός …θεός.

Γιατί δεν μιλάει το θύμα…
Για να φτάσει στο σημείο ένας άνθρωπος να αποκαλύψει μια εμπειρία κακοποίησης χρειάζεται πολύ μεγάλη ψυχική δύναμη. Δεν είναι τόσο εύκολο, όπως δεν είναι εύκολη και η διαχείριση μετά την αποκάλυψη της κακοποίησης. Ερωτήσεις του στιλ: “Μα καλά, και γιατί δεν έφυγες;…, Γιατί δεν το είπες τότε που έγινε; Γιατί δεν αντέδρασες;” δείχνουν πως δεν μπορούμε να έρθουμε κοντά και να νιώσουμε, να συναισθανθούμε αυτό που ακούμε. Αντιθέτως, μέσα από τη δική μας θέση ασφάλειας, εύκολα μπορούμε να “συμβουλέψουμε”, να υποτιμήσουμε ή και να κατηγορήσουμε το θύμα. Όπως λέει και η γνωστή λαϊκή μας παροιμία: “έξω από το χορό, πολλά τραγούδια λέμε!” Ναι, όποιος δεν έχει βιώσει ανάλογη εμπειρία, εύκολα μπορεί να βγάζει τα δικά του συμπεράσματα με βάση τη λογική. Μόνο που “εκείνη” την στιγμή, δεν ήταν αυτός εκεί, αλλά το θύμα… Αντίθετα, όποιος έχει ανάλογη εμπειρία, καταλαβαίνει εύκολα το “πως, τι και γιατί”… Το σοκ, την αμηχανία, την ντροπή, τον φόβο, το “πάγωμα” που δημιουργεί μία αίσθηση “παράλυσης”, την αναξιότητα, την αδυναμία, τον φόβο στιγματισμού, τον φόβο οτι “δεν θα με πιστέψει κανείς” ή το φόβο για τις συνέπειες… Δυστυχώς, σε τέτοιου είδους παρενοχλήσεις, έχει γίνει και μία …προεργασία, όπου ο θύτης με τον τρόπο και τη συμπεριφορά του κάνει το θύμα να αμφιβάλλει για πολλά… 

Και γιατί τώρα; Γιατί πολύ απλά, το τραύμα δεν κλείνει ποτέ όσο βρίσκεται κλειδωμένο στα εσώψυχα. Για μεγάλο χρονικό διάστημα ακολουθεί το μετατραυματικό στρες, όπου τυραννάει τον άνθρωπο που έχει μία κακοποιητική εμπειρία.

Πως μπορείς να καταλάβεις αν κάποιος σε παρενοχλεί σεξουαλικά;
Ακούγεται παράλογη και “χαζή” η παραπάνω ερώτηση; Αν έχετε βρεθεί σε ανάλογη θέση, καταλαβαίνετε την αξία της.

Είναι φορές που μπορεί κάποιος -συνάδελφος, εργοδότης, κλπ- μπορεί να κάνει κάποια κίνηση που δημιουργεί μία “περίεργη” ενόχληση, ένα αίσθημα άβολο και θέλουμε να αποτραβηχτούμε. Παρόλα αυτά, μπορεί να θεωρήσουμε τον εαυτό μας υπερβολικό στην αντίδραση αυτή. Σαν να έχουμε δύο φωνούλες μέσα μας, η μία φωνάζει “μα τι κάνει αυτός τώρα; έχει υπερβεί το όριο, τον ασφαλή μου χώρο” και η άλλη: “μην γίνομαι υπερβολική, μία απλή κίνηση έκανε… μπορεί να είναι φιλικό το άγγιγμα ή τυχαίο!” Σαν να υπάρχει μία εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στην διαίσθηση -που συνήθως δεν κάνει λάθος- με το να “είμαι καλό και ευγενικό παιδί”, όπως άλλωστε έμαθα τόσα χρόνια…

Το μόνο σίγουρο είναι πως αυτή η εμπειρία δεν πρέπει να μένει φυλακισμένη μέσα στον άνθρωπο που την έχει υποστεί, χρειάζεται να βγει, να βρει τρόπο έκφρασης ώστε να έρθει η σχετική επούλωση του τραύματος και η λύτρωση. Δεν είναι καθόλου εύκολο, καθώς όταν δημοσιοποιείται υπάρχουν και οι ανάλογες αντιδράσεις, είναι όμως πολύ καλύτερα από το να παραμένει εγκλωβισμένη και να λειτουργεί “εκ των έσω”…