Γιώργος Μαζωνάκης: Θύτης ή θύμα των παθών του;

Η καταγγελία για σεξουαλική παρενόχληση που στρέφεται εναντίον του Γιώργου Μαζωνάκη από νεαρό συνάδελφό του επαναφέρει με ένταση ένα ζήτημα που απασχολεί τα μίντια διεθνώς τα τελευταία χρόνια: τι συμβαίνει όταν μια καταγγελία σεξουαλικής κακοποίησης ή παρενόχλησης έρχεται στο φως και αφορά ένα επώνυμο, ισχυρό πρόσωπο;

Οι υποθέσεις αυτές δεν είναι πάντα απλές. Δεν είναι απλουστευτικά «μαύρο» ή «άσπρο». Έχουν σχεδόν συχνά δύο αναγνώσεις – και η καθεμία τους κουβαλά τεράστιο ηθικό, κοινωνικό και δημοσιογραφικό βάρος.

Η μία ανάγνωση: το τέλος της σιωπής

Η πρώτη και ίσως πιο αυτονόητη ανάγνωση αφορά την προστασία των θυμάτων. Άνθρωποι – κυρίως γυναίκες, αλλά και άνδρες – που για χρόνια σιωπούσαν από φόβο, εκβιασμό ή εξάρτηση, βρίσκουν το θάρρος να μιλήσουν. Σπάνε το απόστημα της σιωπής που συχνά συντηρείται από την ισχύ, τη φήμη, τις διασυνδέσεις και την εξουσία των ανωτέρων τους στον χώρο εργασίας.

Το διεθνές κίνημα #MeToo αποκάλυψε με τον πιο ωμό τρόπο ότι σε χώρους όπως το θέατρο, ο κινηματογράφος, η μουσική, ο αθλητισμός και τα media, η κατάχρηση εξουσίας είχε για δεκαετίες κανονικοποιηθεί.
Η υπόθεση Harvey Weinstein αποτέλεσε παγκόσμιο σημείο καμπής: δεκάδες γυναίκες μίλησαν, επιβεβαίωσαν η μία την άλλη και ο άλλοτε πανίσχυρος παραγωγός καταδικάστηκε, στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα ότι η ισχύς δεν προσφέρει πλέον ασυλία.

Αντίστοιχα, οι καταγγελίες κατά του R. Kelly οδήγησαν – έπειτα από χρόνια ανοχής – σε βαριές ποινές και στην αποκάλυψη ενός συστήματος κακοποίησης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η δημοσιοποίηση δεν κατέστρεψε ζωές. Τις έσωσε.

Η άλλη ανάγνωση: όταν η καταγγελία γίνεται όπλο

Υπάρχει όμως και η άλλη, πιο άβολη, αλλά υπαρκτή ανάγνωση. Εκείνη των θυμάτων-θυτών. Περιπτώσεις όπου οι καταγγελίες αποδείχθηκαν ψευδείς, υπερβολικές ή κατευθυνόμενες από προσωπικά, επαγγελματικά ή πολιτικά συμφέροντα, με στόχο το κέρδος, την εκδίκηση ή την εξόντωση ενός αντιπάλου.

Ο ηθοποιός Johnny Depp είδε την καριέρα και την εικόνα του να καταρρέουν διεθνώς μετά τις καταγγελίες της Amber Heard. Αποκλείστηκε από μεγάλες παραγωγές, καταδικάστηκε στη συνείδηση της κοινής γνώμης και χαρακτηρίστηκε κακοποιητής. Χρόνια αργότερα, μέσα από μια εξαντλητική δικαστική διαδικασία που μεταδόθηκε παγκοσμίως, το αφήγημα ανετράπη και το δικαστήριο δικαίωσε τον ίδιο, αποκαλύπτοντας μια πολύ πιο σύνθετη και σκοτεινή πραγματικότητα.

Ανάλογα παραδείγματα υπήρξαν και με τον Kevin Spacey, ο οποίος απαλλάχθηκε δικαστικά από τις κατηγορίες, αφού όμως είχε ήδη υποστεί ανεπανόρθωτη επαγγελματική ζημία, χάνοντας ρόλους και συνεργασίες.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η «ποινή» είχε ήδη επιβληθεί από τα μίντια και τα social media, πολύ πριν μιλήσει η Δικαιοσύνη.

Το μιντιακό δίλημμα

Εδώ ακριβώς βρίσκεται το μεγάλο δίλημμα των μίντια:

Πώς προστατεύεις το θύμα χωρίς να καταδικάζεις προκαταβολικά τον καταγγελλόμενο;

Πώς δίνεις χώρο στη φωνή που σπάει τη σιωπή, χωρίς να μετατρέπεις την καταγγελία σε δημόσια διαπόμπευση;

Η εύκολη λύση – η άκριτη αναπαραγωγή, οι βαρύγδουποι τίτλοι, η ανθρωποφαγία των social media – είναι και η πιο επικίνδυνη. Γιατί αν αποδειχθεί ότι η καταγγελία δεν ευσταθεί, η ζημία δεν αποκαθίσταται. Ο κοινωνικός στιγματισμός δεν αναιρείται με μια αθωωτική απόφαση.

Ταυτόχρονα όμως, η αμφισβήτηση κάθε καταγγελίας με το επιχείρημα του «μήπως λέει ψέματα» επιβάλει ξανά στα πραγματικά θύματα το νόμο της σιωπής.

Η λεπτή ισορροπία

Οι υποθέσεις αυτές αποτελούν διεθνώς case studies για το πώς μια κοινωνία, ένα δικαστικό σύστημα και κυρίως τα μίντια διαχειρίζονται την έννοια της αλήθειας, της ισχύος και της δικαιοσύνης.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι δεν χωρούν απλουστεύσεις. Ούτε όλες οι καταγγελίες είναι ψευδείς. Ούτε όλοι οι καταγγελλόμενοι είναι ένοχοι.

Η ευθύνη των μίντια δεν είναι να δικάζουν, αλλά να φωτίζουν. Να ερευνούν, να διασταυρώνουν, να δίνουν χώρο και στις δύο πλευρές και να υπενθυμίζουν ότι η Δικαιοσύνη δεν αποδίδεται με hashtags, αλλά με αποδείξεις.

Σε έναν κόσμο όπου η φήμη μπορεί να καταστραφεί σε λίγα δευτερόλεπτα και η σιωπή να διαρκεί δεκαετίες, η δημοσιογραφία οφείλει να βαδίζει σε τεντωμένο σκοινί. Και να μην ξεχνά ποτέ ότι πίσω από κάθε καταγγελία – αληθινή ή ψευδή – υπάρχουν ανθρώπινες ζωές που δεν ξαναγίνονται ποτέ ίδιες.

Γι’ αυτό ας περιμένουμε πριν κρίνουμε. Πριν καταδικάσουμε ή αθωώσουμε. Η πρόσφατη ιστορία βρίθει παραδειγμάτων.

Τροφή για σκέψη,

Τατιάνα