COVID-19 και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή: Όταν το συχνό πλύσιμο των χεριών γίνεται “κανονικότητα”

Η Ντόρα Μίνου, ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας, Ψυχοθεραπεύτρια (ενηλίκων, ζεύγους & οικογένειας) γράφει για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, τώρα που κάποιοι ψυχαναγκασμοί έγιναν “κανονικότητα”…

Όλη η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με μία πανδημία που τουλάχιστον οι τελευταίες γενιές δεν είχαν φανταστεί. Ο φόβος της αρρώστιας και κατ’ επέκταση ο κίνδυνος της ζωής μας και της ζωής των αγαπημένων μας προσώπων, τα επώδυνα μέτρα προφύλαξης  -εγκλεισμός στο σπίτι, αποκοπή κοινωνικών συναναστροφών, παύση κάθε δραστηριότητας, επαγγελματική αποχή για τους περισσότερους, επιτακτική ανάγκη σχολαστικού πλυσίματος των χεριών και επιμελώς υγιεινή φροντίδα- ανέτρεψαν την καθημερινότητά μας αιφνιδιαστικά και απρόσμενα. Ο έλεγχος και η προστασία στη σκιά του φόβου γίνονται ρουτίνα.

Η παρούσα  συνθήκη σε συνδυασμό με την επιβεβλημένη μοναξιά που τη συνοδεύει, επιβαρύνουν την ψυχολογική μας κατάσταση και επηρεάζουν τον καθένα διαφορετικά. Ωστόσο υπάρχουν και κάποιες ψυχολογικά ευάλωττες ομάδες ανθρώπων που  ίσως επιβαρύνονται περισσότερο, όπως για παράδειγμα τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Ένα από τα συνήθη συμπτώματα των ανθρώπων με Iδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ – Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) είναι το υπερβολικά συχνό πλύσιμο των χεριών τους, που έρχεται ως απάντηση σε ιδεοληψίες που σχετίζονται με το φόβο της αρρώστιας ή της μόλυνσης από κάποιο μικρόβιο.  Στις μέρες μας ωστόσο  και όντας στη δίνη μιας πανδημίας αυτό θεωρείται “κανονικότητα”. Φοβόμαστε μία αρρώστια που δεν ξέρουμε τι έκβαση θα έχει και το συχνό πλύσιμο των χεριών επιβάλεται ως μέτρο πρόληψης για την προστασία μας. Αυτό για τους Ιδεοψυχαναγκαστικούς έχει ως αποτέλεσμα να εντείνεται το  άγχος τους, ενώ παράλληλα  βλέπουν ότι αυτή η διαδικασία επεκτείνεται τόσο στην οικογένειά τους, όσο και σε ολόκληρη την κοινωνία.

Οι ιδεοψυχαναγκαστικοί είναι “αιχμάλωτοι” σε εμμονές και φόβους (ιδεοληψίες), χρησιμοποιούν διάφορα “τελετουργικά” (καταναγκασμούς) όπως για παράδειγμα το σχολαστικό πλύσιμο των χεριών, ο έλεγχος  στους διακόπτες ή στις κλειδαριές κλπ. Οι ψυχαναγκαστικές αυτές κινήσεις για τους συγκεκριμένους ασθενείς είναι ζωτικής σημασίας, είναι ένας παροδικός τρόπος ανακούφισης από τις εμμονές τους που σε μεγάλο ποσοστό έχουν να κάνουν με το φόβο της αρρώστιας (ανάλογα με το περιεχόμενο των επαναλαμβνόμενωνν και επίμονων σκέψεών τους). Για τους άλλους φαίνονται παράλογες και αλλόκοτες αυτές οι συμπεριφορές, όμως παρόλα αυτά ακόμη και έχοντας οι ίδιοι οι ασθενείς την επίγνωση αυτού που τους συμβαίνει, δεν μπορούν να τις σταματήσουν. Είναι ένας φαύλος κύκλος που συνεχίζεται, γίνεται ρουτίνα και αναπόφευκτα καταλήγει σε  μεγάλη ταλαιπωρία και σε πολλές  “εκπτώσεις” στη ζωή τους.  Χαρακτηριστικό παράδειγμα ιδεοψυχαναγκαστικού είναι ο Jack Nicolson, στην ταινία “Καλύτερα δεν γίνεται”.

Η συγκεκριμένη διαταραχή μπορεί να έχει υφέσεις και εξάρσεις και να πυροδοτείται από το άγχος, όμως οι σκέψεις και τα τελετουργικά απαντούν σε ένα ανύπαρκτο πρόβλημα και όχι σε έναν υπαρκτό κίνδυνο. Πολλοί από αυτούς μπορεί να προσπαθούν ακόμη και χρόνια με ψυχιατρικές και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις να περιορίσουν τα συμπτώματά τους (η ψυχιατρική και ψυχοθεραπευτική παρέμβαση σε μία τέτοια διαταραχή είναι αναγκαίες). Συνεπώς η διαφορά που υπάρχει αυτήn την περίοδο, με την εμφάνιση του κορονοϊού,  είναι ότι το εντατικό πλύσιμο των χεριών γίνεται κανονικότητα εφόσον επιστημονικά και με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας θεωρείται σημαντικό μέτρο πρόληψης. Επιπλέον η συνεχής προτροπή των ειδικών επιστημόνων: «σκέπτομαι και συμπεριφέρομαι σαν να έχω τον ιο», νοηματοδοτεί τις μέχρι τώρα παράλογες σκέψεις του Ιδεοψυχαναγκαστικού ασθενή και αυξάνει το άγχος του. Παράλληλα  αναγνωρίζει όλα αυτά τα «παράλογα», που μέχρι τώρα τον ξεχώριζαν από τους πολλούς, όχι μόνο να φαίνονται κανονικά αλλά να επιβάλονται κιόλας.

Επιπλέον η πανδημία μπορεί να εγκατασταθεί ως εμμονή στον ιδεοψυχαναγκαστικό, να μην σκέφτεται τίποτα άλλo δηλαδή παρα μόνο τον κορονοϊό και να αναζωπυρώσει κι άλλους φόβους, σχετικούς με μολύνσεις, μικρόβια, αρρώστιες, έχοντας ως αποτέλεσμα την αύξηση των τελετουργικών (πχ χρήση γαντιών, μάσκας, συνεχής καθαριότητα του σπιτιού  και προσωπική υγιεινή, αποφυγή ακόμη και των απαράιτητων εξόδων από το σπίτι, για σούπερ μάρκετ, φαρμακείο, κλπ).

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε  ότι η πανδημία είναι σίγουρα μία συνθήκη ιδιαίτερα δύσκολη που θα μπορούσε να εντείνει μία προϋπάρχουσα ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και επιπλέον όσο περισσότερο καιρό διαρκέσει είναι πολύ πιθανόν να την εμφανίσουν και άτομα που υπάρχει κάποια προδιάθεση και είναι ευάλωτα στη διαταραχή, να γίνει δηλαδή αυτή η δύσκολη συνθήκη εκλυτικός παράγοντας για την εμφάνιση της νόσου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτές οι περιπτώσεις αφορούν περίπου το 2,5% του πληθυσμού, ωστόσο χρειάζεται να είμαστε ευαισθητοποιημένοι και να καταλάβουμε ότι ένας τέτοιος ασθενής δυσκολεύεται στην προσωπική, οικογενειακή, επαγγελματική και κοινωνική του ζωή. Ο ιδεοψυχαναγκαστικός τρόπος που καλούμαστε να ζήσουμε  εν καιρώ πανδημίας προκειμένου να είμαστε υγιείς, είναι κατά μεγάλο ποσοστό η καθημερινότητα ενός ευάλωττου ψυχικά ανθρώπου, αυτού που ταλαιπωρείται από έμμονες ιδέες και τελετουργικές διαδικασίες.

Σε δύσκολες συνθήκες όπως αυτές που βιώνουμε στις μέρες μας, με την πανδημία από την μία και τον εγκλεισμό από την άλλη, το άγχος  και ο φόβος κυριαρχούν στη ζωή μας, πόσω μάλλον όταν υπάρχει μία ευαλωττότητα και συνεπώς η διαχείρησή της κατάστασης μπορεί να είναι ακόμη πιο δύσκολη.

Με ψυχραιμία, υπομονή, συνέπεια και υπευθυνότητα θα προσπεράσουμε τις δυσκολίες και θα αποκτήσουμε και πάλι τους ρυθμούς μας, ικανοποιώντας τις ανάγκες μας και οργανώνοντας την καθημερινότητά μας.